Radi vertelt

Gisteren hebben we een 2e dag tempels bewonderd. Banteay Srey, zo'n 40 kilometer noordelijk van Siem Reap. Deze "citadel van de schoonheid" uit de 2e helft van de 10e eeuw, een "oudje" dus, is een aantal eeuwen eerder gebouwd dan de tempels in Ankor Wat. Onderweg er naar toe stond ook nog een leuk tempelcomplex langs de weg, Prasat Pre Roup, die we ook maar hebben bekeken. Gewijd aan hindoegod Shiva, indertijd een crematorium. Overigens kom je her en der enorme tempelcomplexen tegen, Cambodja heeft er zo'n 4000!

Het gebied ten noorden van Siem Reap is tot 1998 in handen geweest van de Rode Kmer milities en is dus “slechts” 15 jaar bevrijd. Het gebied is minder bevolkt, de mijnen zijn nog maar pas geruimd. Het tempelcomplex Banteay Srey staat er schitterend bij, mooi opgetrokken in rode baksteen met zandstenen beelden. Uiteraard heeft de tand des tijds haar invloeden, maar wij vonden het wonderschoon.

Na de inmiddels gebruikelijke lunch langs de kant van de weg zijn we naar het oudste tempelcomplex gegaan: de Preah Ko, gewijd aan Shiva, uit 875 na Chr. Tegenover dit tempelcomplex ligt een weeshuisschooltje, welke we bezocht hebben. Aandoenlijk, het verhaal van het hoofd van de school, het gebrek aan geld voor goede leermiddelen, en zijn eigen traumatische verleden. Het schooltje komt aan geld door in de ochtend les te geven en in de middag lederen afbeeldingen uit te hameren en deze aan toeristen te verkopen. Een soort ambachtsschool. Ook wordt de school gesponsord door een Spaans dorp. Vlakbij Preah Ko ligt het tempelcomplex Bakong, ook gewijd aan Shiva, maar later getransformeerd naar een boeddhistisch bedevaartsoord, uit 890 na Chr.

Zo, dat waren de tempels, deze keer met korte toelichting, Wikipedia hoeft er niet meer op nageslagen te worden.

Vandaag zijn we de country side in geweest. Veel gestopt, mensen gesproken, foto's gemaakt, een vissersdorp op palen bezocht, een rondrit op een ossenkar en lekkere verse kokosmelk thuis bij de woning van de chauffeur. Hij woont "toevallig" in deze country side. De chauffeur is een goede vriend van onze gids Radi. Radi vertelde ons de afgelopen dagen steeds meer over zichzelf. Ga er voor zitten, hier komt zijn verhaal...

In de rit naar Banteay Srey ontweken wij een demonstratie van de oppositiepartij in Siem Reap. De politieke leider van deze partij bracht een bezoek aan Siem Reap en zijn aanhangers vereerden hem met een massaal onthaal. Toeterend, gele hoofdband om, een grote kolonne, die netjes de door de politie uitgestippelde route moest volgen. Weg van toeristen- en stadcentra. Radi vertelde dat hij opgegroeid was in de heuvels, dat hij wees was, naar school en doorgestudeerd had. Radi is geboren in 1970 en heeft de genocide in de jaren 1975 t/m 1979 als kind meegemaakt. Hij vertelde dat hij met grootvader uit Siem Reap gevlucht was. Hierover later meer. Radi is na zijn schooltijd militair geweest, daar heeft hij zijn maatje, de chauffeur leren kennen. Hij heeft zich om laten scholen tot politieagent, werkt nu nog steeds deels bij de overheid als "veiligheidsfunctionaris" en parttime als gids. Kennis van de Engelse taal is zijn asset.

Gaande het gesprek kwam het onderwerp criminelen aan de orde en hoe daar mee omgegaan werd in Cambodja. Doodleuk wordt verteld dat zo'n crimineel niet getolereerd wordt, dat een groep gevormd wordt die afrekent met deze crimineel. Het handgebaar wijst op een revolver tegen het hoofd en trekker overhalen... Dit wordt aangevuld met de uitleg dat als dit vanuit een groep gebeurt, niemand weet wie deze daad gedaan heeft. Wij zaten te huiveren. Er ontbreekt hier een rechtssysteem, men neemt het recht in eigen hand, het wilde westen, sorry oosten.

Zittend aan de kokosmelk vertelde Radi meer details van zijn leven. Hij was gevlucht voor de Rode Kmer met zijn grootvader. Zijn vader was onderwijzer, zijn moeder verpleegster. Beide ouders zijn gedeporteerd naar een militante Kmer familie op het platteland, waar ze tewerkgesteld zijn. Omdat de moeder o.a. van pas kwam bij bevallingen, hebben ze het een tijd lang volgehouden. Toen zijn vader van het land kwam met de ossenkar, en de os een dik oog had, zijn de beide ouders door de militante Kmer doodgeschoten. Hoe dieper Radi in het verhaal kwam, des te meer zenuwkuchjes hij liet. Hij legde uit hoe het er aan toeging bij deze militante Kmer families. Vluchten hielp niet, want kwam je in een ander dorp, dan zat daar ook zo'n militante familie. Iedere nieuweling werd sowieso vermoord. Gevangen zonder muren, noemde Radi dat. Ook Radi zat met zijn grootvader in zo'n dorp, ver weg van zijn ouders. Radi moest als kind de toiletten van zo'n militante Kmer familie schoonmaken, met handen en voeten. En o wee, als het niet schoon was.

Hij heeft het overleeft, Radi is een overlever pur sang. Wij worden morgen door hem weggebracht naar Phnom Penh. Dan gaat hij weer terug naar Siem Reap. In Phnom Penh gaan wij de Toul Sleng gevangenis en een van de killing fields bezoeken. Radi vertelde dat hij zelf een bezoek aan S21 (Toul Sleng) niet aan kan, met wat hij zelf heeft meegemaakt. De tranen stonden bij hem en ons in de ogen.